TOP podržao projekat „Srpske arhitektonske znamenitosti“

Prijepolje – Кompanija Daibau International, u Srbiji uspešno posluje vež 5 godine. Кao kompanija koja se bavi građevinom i arhitekturom, prošle godine su pokrenuli projekat “Srpske arhitektonske znamenitosti“, kako bi pažnju javnosti usmerili na arhitektonska bogatstva naše zemlje. Veliki broj turističkih organizacija, opština i gradova podržalo je ovaj projekat, među kojima je i TO Prijepolje.

U okviru projekta stručnjaci iz oblasti novinarstva i arhitekture objavili su članak o arhitekturi Prijepolja i tekst prenosimo u celosti.

Upoznajemo rodni grad Valtera i Divca – Prijepolje!

Na tromeđi Srbije, Crne Gore i Bosne i Hercegovine, u jugozapadnom delu naše zemlje, nalazi se opština izuzetnih prirodnih lepota, sa bogatstvom kulturno – istorijskih spomenika koji svedoče o njenoj slavnoj prošlosti. Pripada Zlatiborskom okrugu i nalazi se na brdsko – planinskom području koje se prostire na dve makro – geografske celine starovlaško-raške visije: Polimlje i Pešter. Reč je o opštini Prijepolje, koja je iznedrila značajne ličnosti srpske istorije, sporta i muzike.

Da li ste znali da je Prijepolje rodni grad Vladimira Perića Valtera, narodnog heroja Jugoslavije po kome je snimljen čuveni film „Valter brani Sarajevo” i čuvenog košarkaša Vlade Divca?  Prijepolje je i grad bogate istorije, predstavljao je značajno kulturno – religiozno, administrativno – upravno, ekonomsko i saobraćajno središte u doba Nemanjića. 

Prijepolje i Polimlje bili su sastavni deo Raške i jedni od središnjih delova rane nemanjićke države. O tome svedoči veliki broj manastira i crkava u dolini Lima. 

Prvo pominjenje Prijepolja u pisanim izvorima bilo je u ugovoru iz 1343. godine, koji se odnosi na trgovinu soli iz Dubrovnika za Prijepolje. Pominje se kao trg manastira Mileševa. 

Sam razvoj Prijepolja usko je povezan sa trgovcima koji su kroz njega prolazili i trgovali još od srednjeg veka. Grad se razvio kao drumsko naselje na karavanskom putu, poznatijem pod nazivom “dubrovački drum”, koji je povezivao centralne i istočne delove Balkana sa srednjim delom Jadrana. 

Ukoliko planirate posetu prirodnim bogatstvima ovog kraja, ne propustite da vidite prekrasne planinske pejzaže Jadovnika, zaštićeno prirodno dobro od izuzetnog značaja Slapove Sopotnice, selo Kamena Gora sa njegovom čuvenom atrakcijom Sveti bor, u pitanju je najstariji bor u Srbiji za koji se procenjuje da je star oko 500 godina, Kurtovu jamu (pećinu) koja predstavlja biser među speleološkim objektima evropskih razmera. Ukoliko pak želite da krenete tragovima prošlosti, toplo preporučujemo posetu sledećim znamenitostima: 

Manastir Mileševa – biser srpskog srednjovekovnog graditeljstva

Ovaj srednjovekovni manastir, koji je izgrađen pre čak osam vekova, predstavlja nepokretno kulturno dobro – spomenik kulture od izuzetnog značaja. Mileševa je jedno od najznamenitijih duhovnih i umetničkih središta srpskog naroda.

Mileševa je smeštena 5 km uzvodno od ušća Mileševke u Lim. Nastala je u prvoj polovini 13. veka, a podigao je kralj Stefan Vladislav, unuk Stefana Nemanje i sin Stefana Prvovenčanog, kao svoju zadužbinu, zajedno sa crkvom Vaznesenja Hristovog. U Mileševi je 1377. godine Stefan Tvrtko Kotromanić krunisan za kralja Bosne i Srbije, a u 15. veku, 1466. godine, Stefan Vukčić Kosača proglasio „hercegom od Svetog Save“, po čemu je Hercegovina dobila ime.

Manastir Mileševa imao je više nego značajnu ulogu u srpskoj istoriji: 1236. godine, telo prvog srpskog arhiepiskopa, prosvetitelja i državnika Svetog Save preneto je u Mileševu iz Trnova. Štamparija u Mileševi je radila samo jedan vek nakon osnivanja Gutenbergove. Freske ovog manastira se ubrajaju među najbolja evropska ostvarenja 13. veka i ocenjuju kao sami vrh vizantijskog slikarstva ovog perioda, a među njima je najpoznatija „Beli anđeo” (scena Mironosnice na Hristovom grobu) kojom se Evropa putem satelita predstavila Severnoj Americi 23. jula 1962. godine.

Još jedan zanimljiv podatak vezan za fresko-slikarstvo ovog manastira jeste taj da se za fresku Svetog Save pretpostavlja da najverodostojnije prikazuje njegov lik kao i da je urađena u njegovoj prirodnoj veličini jer je slikana za vreme njegova života. 

Crkva Vaznesenja Hristovog pripada raškoj stilskoj školi. Građevina ima jednobrodnu osnovu, trodelni oltarski prostor, kupolu podignutu na preseku broda i pevničkog transepta i pripratu. Centralna apsida je široka, dok su preostale dve manje, a pevnice su niže. Spoljna priprata sa bočnim kapelama Sv. Đorđa i Sv. Dimitrija podignuta je oko 1236. Pre 1228. naos i priprata Mileševe ukrašeni su freskama izvanredne lepote.

Iako su je Turci više puta spaljivali, Mileševa se iznova dizala iz pepela. Imala je dve velike obnove: prva je izvršena za vreme patrijarha Makarija Sokolovića a druga 1863. godine, kada je dobila današnji izgled. 

Pored navedene freske „Beli anđeo” tu su i druga remek-dela srpskog srednjovekovnog slikarstva: Bogorodica iz Blagovesti, ktitorska kompozicija sa portretom kralja Vladislava…

Već duži niz godina Mileševa dočekuje posetioce i turiste u svom novoizgrađenom konaku gde gosti osim prenoćišta dobijaju i priliku da zađu u manastirsku biblioteku i riznicu. U izgrađenoj riznici sačuvano je više od 80 eksponata, a među njima je najvredniji štap Svetog Save. Izložene su posebne manastirske dragocenosti i plaštanica iz ruske carske radionice. Postavku čine i rukopisne knjige iz 1538. godine, krstovi i kandila, povelje i tapije na turskom jeziku i ostali mnogobrojni vredni eksponati.

Manastir Davidovica – legenda o grobnici Jug Bogdana i 9 Jugovića

I ovaj manastir, koji se nalazi pored reke Lim, nedaleko od Brodareva, nastao je u 13. veku. Predstavlja nepokretno kulturno dobro – spomenik kulture od velikog značaja. 

Manastirsku crkvu posvećenu Bogojavljenju, podigao je župan Dmitar Nemanjić 1281. godine, sin Vukana Nemanjića i unuk Stefana Nemanje, čije je monaško ime glasilo David. On je pozvao iz Dubrovnika majstora Desinu iz Risna i njegovog sina da izgrade hram.

Manastir Davidovica je razoren najverovatnije u vreme Velike seobe Srba pod patrijarhom Arsenijem III Čarnojevićem. Crkva je rekonstruisana 1997. godine. 

Prilikom arheoloških iskopavanja 1958. godine otkriveno je da se pod temeljima crkve nalaze temelji starije građevine, najverovatnije rimske bazilike iz 6. veka. 

U crkvi je pronađena grobna ploča koja se na izvestan način vezuje za kneza Vratka Nemanjića (Jug Bogdana), oca kneginje Milice. Otuda i legenda o tome da je u Davidovici sahranjen zajedno sa svojim sinovima, 9 Jugovića. Legendu je potkrepilo i arheološko istraživanje iz 1997. godine kada je otkriveno osam grobova sa nadgrobnim pločama. Na jednoj od grobnih ploča u natpisu je pomenuto „rab božiji Dimitrije, a zovom Vratko“. Ovo je bilo dovoljno da se ime Vratko dovede u vezu sa ocem kneginje Milice i Davidovica prikaže kao grobna crkva braće Jugovića, čija je tela posle Kosovske bitke tu prenela kneginja Milica. 

Po stilskim odlikama arhitekture crkva pripada spomenicima raške škole. U osnovi je jednobrodna građevina, sa pripratom i kupolom oslonjenom na luke i pilastre. I bočne kapele pravougaonih osnova, sa apsidama spolja trostranim a iznutra polukružnim, imaju kupole osmougaonih tambura.

Ibrahim – pašina džamija – stari i bogato izrađeni nišani

Ibrahim-pašina džamija najstarija je džamija u Prijepolju i jedna je od najstarijih građevina na području ovog grada – prvi put se pominje u putopisu Evlije Čelebije davne 1664. godine. Nalazi se u prijepoljskom kvartu Šarampov.

Džamiju je sagradio Ibrahim – paša, sin Skender – bega, hercegovačkog subaše, kasnije paše i sandžak bega, još 1572. godine. Izgrađena za potrebe obavljanja verskih obreda vojne posade čiji je komandant bio. Vojna posada je obezbeđivala most na Limu i putni pravac iz Prijepolja prema Pljevljima. 

Ibrahim – pašinu džamiju su sagradili inženjeri koji su gradili i održavali most na Limu. Oko džamije se ubrzo obrazovala mahala u prvo vreme zvana Ibrahim – pašina mahala, a kasnije Gornji Vakuf. 

Džamija je u nekoliko navrata rušena, a najtežu štetu je pretrpela tokom ugarsko-turskog rata 1737. godine, kada je uništena i arhiva, biblioteka džamije i kamena ploča sa hronogramom na kojem je pisalo ime ktitora i godina izgradnje džamije. Zahvaljujući donatorstvu poznate Baki-hanume, oko 1880. godine, džamija je obnovljena i u velikoj meri dograđena.

Groblje – mezarje pored džamije je naročito značajno i obiluje starim i bogato izrađenim nišanima od sige, kamena i mermera. Tu su i mezari graditelja džamije Ibrahim – paše i njegove sestre Kajdafe. Nišani na njihovim mezarima najstariji su očuvani nišani na teritoriji Prijepolja. Na prednjem nišanu mezara Ibrahim – paše ima ispisano šehade i uklesana sablja. Završava se tradicionalnim pašinskim kaukom i visok je 1,80 m. Nema drugih natpisa. Godina pašine smrti je još uvek nepoznata. Do pašinog je izuzetno raskošan mermerni prednji nišan njegove sestre Kajdafe. Na mezaru Kajdafe stoji natpis „Kajdafa, kći Iskenderova, godina 1048” (hidžretska, odnosno 1638. godina).

Sahat kula – otkucaji koji vraćaju kroz vreme

Ovaj monumentalni spomenik islamske kulture datira, prema neutvrđenim podacima, s kraja 16. veka. I ovu građevinu pominje u svom putopisu turski putopisac Elvija Čelebija: “S druge strane Mileševke, na vrhu drvenog mosta je Veznedar – agina džamija. To je prostrana i svetla džamija. Pred njom ima jedna čudna sahat kula. Glas njena zvona čuje se čak iz grada Mileševa“. Jedan je od upečatljivih simbola grada Prijepolja.

Sahat kula se nalazi u neposrednoj blizini Sinan – pašine džamije u Vakufu.

Kula je 1970. godine dobila svoj izvorni izgled. Nakon što je 1974. godine prošao put ka Sjenici, Sahat kula je pomerena oko 5 metara prema hotelu Park i postavljena na mesto gde se i dan-danas nalazi, a to je učinjeno tako da je u potpunosti sačuvana autentičnost. 

Obnovljeni satni mehanizam i otkucaji Sahat kule privlače pažnju prolaznika i podsećaju na njenu viševekovnu postojanost.

Muzej u Prijepolju

Sam objekat u kome je smešten muzej potiče iz 19. veka – građen je u periodu 1839-1845. godine za potrebe Ruždije, niže gimnazije u trogodišnjem trajanju, u kojoj se izučavaju predmeti religijskog i svetovnog karaktera. Adaptirana je za potrebe muzeja i on je osnovan 1990. godine. Status regionalnog muzeja je dobio pet godina kasnije, a 2011. godine kandidovan je za najbolji evropski muzej godine.

Muzej u Prijepolju može se pohvaliti kompleksnom muzejskom zbirkom u čijem sastavu su i Muzej pionira i omladine Jugoslavije na Jabuci kod Prijepolja, kuća Jusufagića i kuća Veseličića. 

Za dvadeset godina rada muzeja organizovani su značajni nacionalni projekti, rekonstrukcije porušenih srednjovekovnih manastira, naučna istraživanja i rekognosciranje terena, naučni skupovi, predavanja, muzejske izložbe u zemlji i inostranstvu, zaštita islamskih spomenika i veliki likovni projekti.

Muzej ima četiri zbirke: arheološku, istorijsku, etnološku i istorijsko – umetničku zbirku.

Arheološka zbirka se odnosi na arheološke nalaze sa rimske nekropole na Kolovratu (2. – 4.  v.n.e.), arheološke nalaze manastira Mileševe (13. vek), arheološki materijal manastira Davidovice (13. vek), arheološki materijal manastira Kumanice (14. vek) i arheološke nalaze srednjovekovnog grada Mileševca (15. vek).

Istorijska zbirka obuhvata period od srednjeg do 20. veka. Eksponati istorijske zbirke podrazumevaju srednjovekovno oružje, predmete, dokumenta i fotografije iz perioda Prvog i Drugog svetskog rata.

U etnološkoj zbirci čuva se 1300 predmeta koji pripadaju kolekcijama narodnog odevanja i nakita, posuđa, pokućstva, poljoprivrednih i zanatskih sprava i pomagala, ženskoj domaćoj radinosti, kao i kolekciji fotografija.

Skoro formirana istorijsko umetnička zbirka podrazumeva umetnička dela moderne umetnosti, uglavnom domaćih umetnika.

Posetiocima Muzeja u Prijepolju omogućava se šetnja za pamćenje kroz istoriju i upoznavanje sa civilizacijama koje svedoče o nekadašnjim ali i sadašnjim vremenima: Rim, Vizantija, pravoslavlje i islam. U novoizgrađenom delu Muzeja nalazi se stalna postavka posvećena najpoznatijem Prijepoljcu u svetu – čuvenom košarkašu Vladi Divcu.

Bilo da ste zaljubljenik u prirodne predele, arhitekturu, istoriju ili umetnost, Prijepolje vas svojim znamenitostima neće ostaviti ravnodušnim. Vodi nas tragovima prošlosti – od srednjovekovnog doba i dinastije Nemanjića, preko vladavine Osmanlija i svetskih ratova, do današnjice. Pored navedenih pet znamenitosti, prilikom posete ovom gradu ne propustite da obiđete i veliku Mahmut – begovu džamiju sa kraja 19. veka, u čijem kompleksu se nalaze šadrvan i prostrani harem koji je sav u zelenilu i cveću, džamiju u Hisardžiku u kojoj se nalazi Kuran star oko 400 godina, crkvu Svetog Vasilija Ostroškog, sa velelepnim, nesvakidašnjim zvonikom koji je dar Milana Minića, poznatog slikara i arhitekte, katoličku crkvu iz austrougarskog perioda podignutu na velikoj steni, na levoj obali Lima i druge.

Izvor: Daibau i PP Media