Džamije

Prijepolje/Novi Pazar/Beograd – Nakon osvajanja Beograda od Madjara 1521. godine, Turci – Osmanlije su ga postepeno naseljavali i pretvarali u kitnjasti orijentalni grad, čija je panorama sa mnogobrojnim munarama izdaleka oduševljavala mnoge evropske putnike i prolaznike tog doba.

Ibrahim pašina džamija u Šarampovu, foto: A.Rovčanin, grafička obrada fotografije: Trem print Prijepolje

Već 1571. godine u Beogradu je bilo 27 naselja – mahala. To je, po mišljenju mnogih istoričara, period kada se, pod turskom upravom, Beograd mijenja i vizuelno  i suštinski pa će, tako,  ostati zapisatno da je  je već koncem XVI stoljeća, po svojoj ljepoti i veličini, u mnogome nadmašivao Budim, Sofiju, Sarajevo, Skoplje i mnoge druge gradove evropskog dijela Otomanskog carstva. On postaje ”Darol-džihad” – Mjesto ratova, kako su Osmanlije nazivale Beograd.

Prema velikom osmanlijskom putopiscu Evliji Čelebiji, koji je boravio u Beogradu 1660. godine, Beograd je tada imao oko 98.000 stanovnika, od kojih 21.000 nisu bili muslimani. Tada je u Beogradu pored drugih javnih objekata bilo 7 javnih kupatila, oko 7000 kućnih banjica – hamama, 6 karavan saraja, 21 trgovački han i 217 mesdžida i džamija.

Sultan Gazi džamija u Ivanju, foto: A.Rovčanin, grafička obrada fotografije: Trem print Prijepolje

Evlija Čelebija je ostavio nazive za 35 džamija u kojima je obavljana zajednička služba – džuma i 12 mesdžida.

Prema Joakimu Vujiću, koji je boravio u Beogradu 1826. godine i, između ostalog, zabilježio: ”navodi se do 30 džamija koje su najvećim dijelom batal, porušene i povaljane”.

Srpske vlasti su 1836. godine popisale džamije u Beogradu, i u tom spisku se nalazilo 16 džamija.

Prema pripovjedaču Lazaru Komarčiću, u Beogradu je bilo: ”na nekih 15-16 džemata mahala (kvartova), a svaki džemat je imao svoju džamiju”.

Mahmut begova džamija, foto: A.Rovčanin, grafička obrada fotografije: Trem print Prijepolje

Mjesta sa strateškim značajem, na raskrsnicama puteva ili obalama rijeka, bila su značajna naselja i za vreme turske vladavine Srbijom, tako da se u njima nalazio veći broj džamija, a u ostalim mjestima, u istorijskim spisima pominje se većinom samo po jedna.

Džamija je turska riječ koja označava hram, piše, na sajtu „Peščanik“, sociolog Srdjan Barišić. Naziv džamija po pravilu se upotrebljava za određeni tip hrama s minaretom koji preovlađuje u Turskoj i zemljama koje su nekada bile pod turskom vlašću, dok je za arapsko područje uobičajen naziv mesdžid, mjesto za molitvu. Pored svoje glavne funkcije mjesta za molitvu, na prostoru oko džamije i u njenom dvorištu nalazile su se pomoćne prostorije koje su služile za izvođenje vjerske nastave, okupljanje zajednice, zaklon za putnike i podjelu hrane siromašnima. Ta praksa je zadržana i danas. Prvu džamiju je, prema tradiciji, osnovao sam Muhammed kod Medine 622. godine, navodi Barišić

Džamija u Hisardžiku, foto: A.Rovčanin, grafička obrada fotografije: Trem print Prijepolje

Džamije danas uglavnom postoje u jugozapadnom dijelu Srbije gde se zadržao muslimanski živalj i gde se nalaze veća mjesta: Novi Pazar, Prijepolje, Priboj, Nova Varoš i Sjenica. Od ostalih većih naselja u Srbiji, džamije su sačuvane još samo u Beogradu i Nišu.

U brojnim istraživačkim radovima dr Divna Djurić Zamolo, kako prenosi “Glas islama”, ističe da … “Nijedna od postojećih džamija u užoj Srbiji nije upisana u spisak spomenika kulture izuzetnog značaja, a dvije se nalaze na spisku objekata velikog značaja: Bajrakli džamija u Beogradu i Altun-Alem džamija u Novom Pazaru”…

U opštini Prijepolje najstarija džamija je Ibrahim-pašina džamija u Šarampovu. Džamiju je 1572. godine sagradio Ibrahim-paša, sin Skender-bega, Hercegovačkog subaše, kasnije paše i sandžak-bega. Oko džamije se ubrzo formirala mahala koja se najprije zvala Ibrahim-pašina mahala, a kasnije Gornji Vakuf. U mezarju kraj džamije su mezari Ibrahim-paše i njegove sestre Kajdafe.

Džamija u Komaranu, foto: A.Rovčanin, grafička obrada fotografije: Trem print Prijepolje

Osim Ibrahim-pašine džamije ističe se džamija u Hisardžiku u kojoj se čuva jedinstveni, rukom pisani, Kur’an, star više od 400 godina. Prema Wikipediji sagradjena je 1664. godine.

Pored ove dvije, takodjer prema slobodnoj onlajn ekciklopediji Wikipedia, u opštini Prijepolje su Malkan Čauš džamija (Brodarevo, 1706. godine), džamija u Komaranu (gradjena 1870.), džamija u Gračanici, džamija u Zavinogradju (1900.), džamija u Zalugu (2003.), džamija u Karauli (1997.), džamija u Kaćevu (prije drugog svjetskog rata), džamija u Velikoj Župi (1991.), Sultan-Gazi džamija u Ivanju (2018.), džamija u Matarugama (2024.), džamija Potok (1995.), Velika Mahmut-begova džamija Prijepolje (1895-1900.), Sinan-begova džamija Vakuf (prva polovina 18 veka), džamija u Lukama (2001-2004.), džamija u Ratajskoj (1997.), džamija u Hrtima (2023.), džamija u Seljašnici (1870), te mesdžidi u Dušmanićima (2003) i Suhodolu (1996.).

Tekst je nastao u okviru projekta “Kulturni identitet bošnjaka Sandžaka”. Izradu teksta sufinansiralo je Ministarstvo informisanja i telekomunikacija iz sredstava na Кonkursu za sufinansiranje projekata proizvodnje medijskih sadržaja na jezicima nacionalnih manjina u 2025. godini. Stavovi izneti u podržanom medijskom projektu nužno ne izražavaju stavove organa koji je dodelio sredstva.

PP Media