Prvi kilovati iz klisure Uvca osvetleli su Beograd: Pre 60 godina potekla struja iz HE „Bistrica“, tada najveće centrale u Srbiji

Nova Varoš – Prvi agregat u Hidroelektrani „Bistrica“, u novovaroškom selu po kome je dobila ime, pušten je u rad pre šest decenija – 23. januara 1960. godine. Sa turbine prvenca na Uvcu struja je potekla – pravo za Beograd.

Već u julu iste godine u mrežu dalekovoda uključen je i drugi agregat HE „Bistrica“, tada najveće centrale u Srbiji, sa snagom od 104 megavata.

A KOJU godinu iza Drugog svetskog rata u beogradskom „Energoprojektu“ započela je izrada planova za energetski sistem na Uvcu, desnoj i najvećoj pritoci Lima. Hroničari na stranicama monografije „Limske hidroelektrane“ dr Slobodana Ristanovića, beleže da su pripremni radovi počeli 1952. godine, kada ovamo stižu prvi inženjeri, pa je formirano pet gradilišta u dužini od 20 kilometara. U klisuri Uvca, vekovima dubljenoj, bitku za kroćenje reke, najpre u Radoinji, pa u Kokinom Brodu, započeli su već prekaljeni neimari „Tunelogradnje“ i Hidrotehnike“.

U najvećem neimarskom poduhvatu u ovom delu Srbije, u maticu reke pobijena je i treća brana – na Rastokama je pre četiri decenije počela s radom „HE „Uvac“. Izmenjen je zemljopis Starog Vlaha, gotovo u potpunosti je iskorišćen energetski potencijal i sa geografskih karti nestala je reka, koja izvire na padinama Ozrena i kupi vodu Peštera, Javora, Zlatara, Murtenice…

Tri jezera u srednjem i gornjem toku Uvca podelila su opštinu Nova Varoš na dva dela, odsekla sela, pod vodom su ostale ćuprije, lepota brzaka i virova, ognjišta, imanja, izvori, putevi, groblja, zavičajne uspomene… Istina, kilovati su uveliko pomogli gradnju puteva i objekata u gradu, ali meštani očekuju da opština, „bogati siromah“, od proizvedene struje ne dobija samo mrvice, kao i da uskoro počne najavljeno podmlađivanje turbina.

Tri centrale na Uvcu i HE „Potpeć“ na Limu, sada u sastavu Drinsko-limskog ogranka EPS-a, za šest decenija proizvele su 35 miliona megavat-časova struje, a jubilej će biti obeležen na jesen.

– Grupa Novovarošana pokrenula je inicijativu da se ispred upravne zgrade „Limskih HE“ podigne spomen-obeležje „Oni su odanili noć“. Zaslužili su ga troje najistaknutijih pregaoca u razvoju elektroenergetskih postrojenja, a pre svih Milunka Mila Borisavljević (1903-1980), novovaroška snajka iz Čačka, koja je 1934. godine na rečici u Draževićima napravila prvu malu hidrocentralu i pilanu i tada siromašnoj Novoj Varoši podarila prvo osvetljenje i prvu industriju.

Pantelija Panta Jakovljević (1913-1990), direktor gradnje HE sistema Kokin Brod – Bistrica, nakon uspešno završenih radova, premešten je na HE „Đerdap“.

Dugogodišnji direktor „Limskih HE“ Tihomir Tiko Ljujić (1930-2004), dao je veliki doprinos razvoju i elektroprivrede i čitave opštine – ističe Milan Bjelić, svojevremeno rukovodilac u „LHE“.

KIČMA STAROG VLAHA

Uvac je kičma Starog Vlaha, reka graničarka, koja je delila župe, carevina i države. Reka svedok umeća neimara ćuprija, preko kojih su prelazili trgovački karavani i kiridžije, grabile vojske, jezdili konjanici, kradimice brodili uhode i begunci, provodadžije i prosci… Svedok zbegova i seoba, ugaraka i plamena buna.

TUNEL

Voda na turbine HE „Bistrica“ 36 kubnih metara vode u sekundi stiže iz Radoinjskog jezera tunelom dugim 8.026 metara. Gradnjom tunela, reci Uvac, dugoj 115 kilometara, skraćen je i promenjen tok, pa za oko 30 kilometara bliže utiče u Lim.

Novosti D.Gagričić